BİLGİNİN EN SON SINIRI NEDİR?

(İbn-i Arabi'nin Füsus'undaki Anahtar-Kavramlar kitabından bir alıntı)

“   Bilginin en son sınırı nedir? Bu, "ezeldenberi hiç bir şeyin asla mevcûd olmamış

olduğu" şeklindeki görüşün temsil ettiği merhaledir. İşte bu, [Bilgi'nin], buna hiç

bir şeyin eklenemeyeceği en uç sınırıdır.

Bu pasajdaki "ezeldenberi hiç bir şeyin asla mevcûd olmamış olduğu" biraz sonra

okuyacağımız pasajın [isâbetli ve] doğru bir biçimde anlaşılması için anahtar cümledir.

Bununla beraber, bu son pasajın insanın bilgi iktisâbının en son sınırının

epistemolojik olup olmadığı meselesiyle ilgili olmadığını göz önünde bulundurmak

önemlidir. Bizim buradaki meselemiz genellikle metafizik içeriklidir. Zîrâ Varlığın

ya da Âlem'in ezeldeki başlangıcıyla ilgili bulunmaktadır. Burada söz konusu olan

"başlangıç" Varlık âleminin başlangıç noktası anlamındadır. Biz ne zaman Varlık âleminin

oluşumunu mantıkî açıdan düşünecek olsak gerçek bir "başlangıç"ın varlığını

vaz etmemiz gerekir. Akl'ımız Varlık âleminin, bir başlangıç noktası olmaksızın

var olmağa başlamasını idrâk edemez.

        Böylece Başlangıc'ı vaz ederiz. (Ama Başlangıc'ı vaz ettiğimiz an Akl'ımız bu

noktadan daha geriye gidemez ve) biz hiç "Başlangıç-olmamış-olduğu" fikrini de

böylece kabûl etmiş oluruz. (Böylelikle "Başlangıcın-olmadığı" kavramı da ister

istemez tesis edilmiş olur. Fakat "Başlangıcın-olmadığı"nı vaz ettiğimiz an bizim

mantıkî düşüncemiz biraz önce tesis olunanı reddederek daha da geri gider ve)

"Başlangıç-olmamış-olduğu" düşüncesinin olmamış olduğunu kabûl eder. ("Baş-

langıç olmamış-olduğunun-olmamış-olduğu" kavramı da böylece tesis edilmiş olur.)

Aslında Başlangıç, yâni bütün Varlık âleminin başlangıç noktası kavramı sâdece

izâfî bir kavramdır. Bunu kavramsal olarak daha da geriye iteklemek mümkündür.

Ama bunu ne kadar geriye götürürsek götürelim bu kavramsal sürecin bir sona eriş-

mesi mümkün değildir. Bu sürece kesin bir son vaz etmek için Başlangıc'ın kendisini

reddetmek sûretiyle bunu bir hamlede aşmamız gerekir. Bunun sonucu olarak "Baş-

langıcın-olmadığı" kavramı elde edilmiş olur.

Bununla beraber, "Başlangıcın-olmadığı" kavramı, yalnızca Başlangıc'ın zıddı

olmak hasebiyle var olan bir kavram olması dolayısıyla, gene de izâfî bir kavramdır.

Bu izâfîliği ortadan kaldırmak ve mutlak "Başlangıcın-olmadığı"na erişmek için bunu

reddedip "Başlangıcın-olmadığının-olmadığı"nı tesis etmek sûretiyle "Başlangıcın-

olmadığı"nı aşmamız gerekir. Bununla beraber "Başlangıcın-olmadığının olmadı

ğı", gerçek anlamı ancak, bunun sezgiyle kavranacak meselelerin metafizik

hâline delâlet ettiğini anlayabilmeğe muktedir olan kimselere fâş olunan bir kavramdır.

Ve bu, "Başlangıcın-olmadığının-olmadığı" her ne kadar Akl'ın vaz ettiği bir şey

ise de, bu kavramın her türlü mantıkî akıl yürütmenin [muhâkemenin] ötesinde kalmakta

olduğuna işâret ediyor gibidir.

Böylece işe Varlığın mevcûd olduğunu kaydetmekle başlıyoruz. (Ama Varlığı

teşhis ettiğimiz an Aklımız, daha geri giderek,) Varlık-olmadığının (Adem'in) oldu

ğunu da kabûl etmektedir. (Ama Varlık-olmadığını vaz ettiğimiz an daha da

geri gidip) ezelden beri Varlık-olmadığının olmamış olduğunu kabûl etmekten

başka çâremiz olmaz. (Böylece "Varlık-olmadığının-olmadığı" bir kere tesis edildi

miydi, Akıl daha da geri giderek) "Varlık-olmadığının-olmadığının-

olduğu"nun olmamış olduğunu kabûl eder (ki bu da "Varlık-olmadığının" reddinin

reddi demektir.)

        "Varlık-olmadığının-olmadığı"131 ya da "Adem-olmadığının-olmadığı"132 kavramı

bizim reddimizle yâni Varlık ile Varlık-olmadığının zıddının bizzât reddiyle erişilen

en uç mantıkî merhaleyi temsil etmektedir. Bu, Tao'nun, yalnızca basit bir "adem"

olmayıp sıradan anlaşıldığı gibi, hem "Varlık" ve hem de "Varlık-olmadığı"nın

ötesinde kalan metafizik Adem'in kavramsal tamamlayıcısıdır.

131 Varlığın-ademinin-ademi

132 Ademin-ademinin-ademi “